Onderzoek naar 1572: meer licht op een donkere tijd

30-06-2022

Het jaar 1572 was een keerpunt in de Tachtigjarige Oorlog en het begin van de geboorte van Nederland. Dit jaar wordt dat op allerlei manieren herdacht, ook in onze regio. Tot voor kort was er maar weinig bekend over de gebeurtenissen in de Achterhoek in dit roemruchte jaar. Natalya Staring en Willem Willemsen van het Erfgoedcentrum Achterhoek Liemers (ECAL) hebben er daarom onderzoek naar verricht.

In 1572 begon de opstand van de geuzen tegen de Spanjaarden. Vanaf dat jaar werden overal in de Nederlanden steden en platteland veroverd en weer heroverd. Dit gebeurde zowel door Willem van Oranje, de leider van de opstand, als door de troepen van Filips II, koning van Spanje en landsheer van de Nederlanden. Vooral in het noorden, zuiden en oosten van het land duurde de strijd nog lang voort. Willem: “In geschiedenisboeken en -lessen is vooral aandacht voor de val van Den Briel en andere gebeurtenissen in het westen van het land. Holland werd al snel na 1572 welvarend. Terwijl daar de Gouden Eeuw aanbrak, woedde hier de strijd nog lang voort.”

De Archieven in

“Eigenlijk wilden we op basis van literatuuronderzoek achterhalen wat er hier precies is gebeurd”, vertelt Natalya. “Maar al snel kwamen we erachter dat er in veel bronnen fouten werden gemaakt in de tijdsberekening. En dat veel schrijvers elkaars fouten hebben overgenomen. Dus moesten we echt de archieven in om de originele stadsrekeningen, brieven en andere documenten te bekijken.” Bij ECAL zelf bevinden zich de archieven van acht gemeenten die zijn aangesloten bij het Cultuur- en Erfgoedpact Achterhoek. Doesburg is wel aangesloten bij het Cultuur- en Erfgoedpact, maar heeft de stadsarchievenzelf in beheer. Ook de archieven van Kasteel Huis Bergh boden een schat aan informatie.

Heftige strijd

Uit het onderzoek blijkt vooral dat er in deze regio een heftige en jarenlange strijd heeft gewoed. Willem: “Erontstond een soort tangbeweging in de Achterhoek: de watergeuzen kwamen vanuit Doesburg, in Montferland bevonden zich bosgeuzen en vanaf de andere kant van de grens mengden Duitse huurlingen zich in de strijd. Er vonden grote plunder- en moordpartijen plaats en de bevolking vluchtte het moeras in. We ontdekten bijvoorbeeld dat er in Varsseveld op een gegeven moment nog maar twee inwoners waren achtergebleven.”

Overnacht in Doetinchem

Natalya en Willem stuitten tijdens hun onderzoek op veel meer interessante feiten. Natalya: “Uit bepaalde rekeningen bleek bijvoorbeeld dat zowel Willem van Oranje als de Spaanse aanvoerder Don Frederik in 1572 in Doetinchem hebben overnacht. Verder zien we dat men de strijd al van ver zag aankomen. Op een gegeven moment gingen er
rond Kasteel Bergh geruchten dat de geuzen in aantocht waren, maar het bleek – toen nog - loos alarm: de schutterskoning werd gewoon met veel lawaai binnengehaald.”

Filmpjes

De gebeurtenissen zijn per bestuurseenheid uit die tijd gerangschikt en op een tijdlijn gezet. Binnenkort komt er een boekje uit met de belangrijkste resultaten, maar het Erfgoedcentrum wilde het onderzoek graag bij een breder publiek onder de aandacht brengen. Natalya: “Daarom hebben we diverse filmpjes gemaakt die we op onze website en ons YouTube-kanaal hebben geplaatst. We krijgen daar veel positieve reacties op. Mensen zijn vooral enthousiast over de laagdrempelige en luchtige manier waarop we de informatie overbrengen. Ik hoop dat de filmpjes ook door scholen gebruikt gaan worden, zodat leerlingen meer leren over de gebeurtenissen in hun eigen regio.”

Zware bevalling

Over het algemeen wordt 1572 dus gezien als het begin van de geboorte van Nederland, maar voor de Achterhoek was het vooral het begin van jaren van ellende. “Hier was nog lang geen sprake van een geboorte, er wachtte een ontzettend zware bevalling waarvan in 1572 de weeën nog niet eens waren begonnen”, vertelt Willem. “Pas in 1609
keerde de rust weer wat terug, met het twaalfjarig bestand. Maar het duurde nog tot 1627 tot de strijd echt voorbij was. Toen viel Groenlo, het laatste Spaanse bolwerk.” Natalya: “Het is goed om erbij stil te staan dat vrijheid niet altijd vanzelfsprekend is geweest. Historisch onderzoek helpt om dat besef te creëren en om meer te leren over het ontstaan van de regio waarin je woont.”

De filmpjes over de gebeurtenissen in de Achterhoek in het jaar 1572 zijn te bekijken via ecal.nu/wat-we-doen/project-1572